Về luận án thạc sĩ tháp Po Nagar và văn hóa Chàm của tác giả Kory Thomas Katsimpalis

Về luận án thạc sĩ tháp Po Nagar và văn hóa Chàm của tác giả Kory Thomas Katsimpalis Mà tên tiếng Anh là Po Nagar Temple: Evidence of...

Về luận án thạc sĩ tháp Po Nagar và văn hóa Chàm của tác giả Kory Thomas Katsimpalis

Mà tên tiếng Anh là Po Nagar Temple: Evidence of Cultural Development and Transition in the Champa Kingdom.  Và bạn có thể tải tại đây >> https://chamstudies.wordpress.com/2015/09/04/po-nagar-temple-evidence-of-cultural-development-and-transition-in-the-champa-kingdom/.

Luận án này có vài điều về văn hóa Chàm, mà mình nghĩ nếu bạn muốn tìm hiểu, sẽ rất hay.  Các điều này là:

**** 

1. Về thuyết mandala Champa

Theo trang 15 phần Establishment of Champa Kingdom, thì nước Chàm Ấn giáo vốn được tạo dựng vào thế kỷ 2 hoặc 3 Công Nguyên, tại vùng Kauthara (tức Nha Trang Khánh Hòa) ngày nay.  Biên giới của vương quốc Chàm lúc này kéo dài ra theo hướng Bắc, giáp giới với lãnh thổ thuộc Trung Hoa (Brian chú - lãnh thổ thuộc Trung Hoa có thể hiểu là vùng đất Việt Nam ngày nay mà lúc này nằm dưới sự cai trị của triều đình Trung Hoa).  Theo thời gian, kinh đô Chàm dần dần từ vùng Kauthara tiến ra phía Bắc, gần với khu giáp giới với triều đình Trung Hoa, để kình giữ vùng biên giới lúc này.  Rồi từ từ, nước Chàm phân chia thành 2 khu, là khu Bắc Chàm (với tôn giáo nghiêng dần Ấn hóa - xứ kinh đô / royal) và Nam Chàm (với tôn giáo địa phương được gìn giữ - xứ gốc / địa phương / local).  

Mà nếu lịch sử nước Chàm đúng là vậy, có nghĩa là trước khi mô hình mandala được đặt lên trên vương quốc Chàm, thì nước Chàm nguyên thủy vốn thật sự là một quốc gia thật sao ?  Vậy mô hình mandala Champa chỉ là mô hình sau này, chứ nguyên thủy Champa là một quốc gia độc lập, đúng không bạn ? 

**** 

2. Về thuyết thờ bà Po Nagar

Từ trang 35 phần Reasons for Goddess Worship in South, theo bài luận án, bà Po Nagar là một nữ thần lúa gạo (rice goddess) của người Chàm, có rất nhiều điểm tương tự như vị thần Shiva huyền thoại của Ấn giáo.  Và chính vì những điểm tương tự này, giữa đạo thờ bà Po Nagar của người Chàm, và đạo thờ ông Shiva của người Ấn, mà rất có thể là lý do những người Ấn lúc đến thuộc địa hóa (colonizing) vùng Chàm ngày nay, họ mới không hoàn toàn xóa sạch những nghi lễ tôn giáo địa phương (liên quan đến bà Po Nagar) này.  Đây là đoạn "The inherent similarities between the cult of Po Nagar and the cult of Shiva brought from India may in fact be one reason why there was no great attempt on behalf of the colonizing Indians to completely purge the Chams of entrenched indigenous religious practices".

Và rồi đến thế kỷ 9, bà Po Nagar của người Chàm ở phía Nam lại được đổi sang thành vị nữ thần Bhagavati của Ấn giáo bởi dòng vương tộc Chàm phía Bắc.  Việc biến đổi này là do kinh đô nước Chàm cứ dần dần lại chuyển từ miền Bắc xuống miền Nam (Brian chú - mà ta hiểu là sự chuyển dần xuống phía Nam này là từ kết quả của các cuộc thua trận của người Chàm trong chiến tranh với nước Đại Việt thời bấy giờ).  Lúc này, các vị quốc vương Chàm phía Bắc (vốn theo Ấn giáo), nay đang dần dần chuyển kinh đô xuống phía Nam Chàm, đã hoán chuyển hình ảnh bà Po Nagar, vốn là một vị thần của người Nam Chàm, thành ra vị nữ thần Bhagavati của Ấn giáo, của người Bắc Chàm.   Đây là đoạn "The constant adoption of Hindu culture by Cham royalty resulted in the goddess Po Nagar being re-imagined as Bhagavati, one of the many avatars of Uma, female consort to Shiva", và đoạn kết "The shift in identification was a conscious choice on behalf of kings and administrators, and as such stands as an expression of a larger shift of identity occurring within the Champa Kingdom as a whole."

Và sự hoán chuyển một vị nữ thần địa phương ra một vị nữ thần Ấn giáo hoàn toàn không chỉ ở Chàm, mà còn ở các quốc gia Ấn giáo khác thời xưa vùng Đông Nam Á.  Một ví dụ là bên Indonesia, có sự biến đổi vị nữ thần của tín ngưỡng địa phương là Dewi Sri thành ra nữ thần Mahadevi của Ấn giáo.

Mà nếu đúng là có sự hoán chuyển bà Po Nagar ra nữ thần Bhagavati của Ấn giáo như bài luận án đã dẫn, tức là thời xưa bà Po Nagar được thờ ở Nam Chàm, rồi các vua Bắc Chàm dần dần lùi xuống miền Nam, rồi đổi luôn bà Po Nagar ra nữ thần Bhagavati của Ấn giáo, thì như vậy cho ta thấy, nhận định của thầy Trần Quốc Vượng rằng các đền thờ bà của người Chàm ở miền Trung Việt Nam "là một bản sắc tâm linh văn hóa độc đáo của Mẫu hệ chàm mà dù sự "Ấn Độ hóa" (hindouisation, indianisation) dù có mạnh đến đâu cũng không xóa bỏ được." chắc không đúng phải không bạn ? (Bạn đọc bài viết của thầy Vượng tại đây >> http://khoalichsu.ussh.vnu.edu.vn/min-trung-vit-nam-va-vn-hoa-chmpa-mt-cai-nhin-a-vn-hoa-gs-trn-quc-vng/, đọc phần III. Mô hình quy hoạch một vùng văn hóa Chămpa).  

Vì để phản luận nhận định trên của thầy Vượng, ở trang 49 của bài luận án này, có đoạn ghi rất rõ là "Thus it was possible for the Cham to integrate their ancestral goddess, Po Nagar, into the royal system of Shivaite worship without either losing conceptual connotations or legitimacy. The ability of Hinduism to absorb indigenous elements without conflict or aggravation is undoubtedly one reason it came to dominate much of South and Southeast Asia. In fact, the same process had occurred in India centuries back during the post-Vedic period, when Brahmanical modes of thought began to infiltrate the Indian subcontinent, and mother-goddess and nature-goddess cults were assimilated into the enlarging Hindu pantheon".   Như vậy, hay là tục thờ bà Po Nagar, đã được Ấn hóa nhưng sự hoán chuyển này rất nhẹ nhàng, không như kiểu áp đặt của một tôn giáo từ phương xa đến xóa đi tín ngưỡng đại phương mà ta thường biết ?  Mà chính vì sự hoán chuyển rất nhẹ nhàng, nên bản thân thầy Vượng cũng chưa hề nhận ra, nên thầy cho rằng là tục thờ bà Po Nagar mang tính địa phương vẫn sống vững mạnh trước sự tấn công của việc Ấn độ hóa, chứ thật ra tên thì là Po Nagar, mà các phần khác đều đã Ấn hóa cả, rất nhẹ nhàng ?  Nên ở đây, thầy Vượng ở đây sai chăng ?

**** 

Trong bài luận án thạc sĩ này, có vài điểm khác cũng rất đáng đọc, để mình đọc từ từ.  Nhưng đại khái, mình muốn nêu lên về 2 điểm - có hay không ngay từ lúc đầu, nước Chàm đã là 1 nước độc lập rồi sau này mới có vụ mandala Champa - và thầy Vượng có đánh giá sai hay không khi thầy nhận định rằng là việc người Chàm dựng nhiều đền thờ bà Po Nagar "là một bản sắc tâm linh văn hóa độc đáo của Mẫu hệ chàm mà dù sự "Ấn Độ hóa" (hindouisation, indianisation) dù có mạnh đến đâu cũng không xóa bỏ được." ?

Bạn nếu thích tìm hiểu chút ít về văn hóa Chàm, cũng nên đọc bàn luận án thạc sĩ này.

Dĩ nhiên mình có thể sai, nếu có mời bạn lên tiếng để mình cùng học hỏi.

Cheers,

Brian