CÁI ĐẸP LÀM CHO NGƯỜI TA HƯỚNG THIỆN?

CÁI ĐẸP LÀM CHO NGƯỜI TA HƯỚNG THIỆN? Một con hát triết luận về âm nhạc. Rằng âm nhạc mang cái đẹp đến cho cuộc sống, rằng cái đẹp lay động ...

CÁI ĐẸP LÀM CHO NGƯỜI TA HƯỚNG THIỆN?

Một con hát triết luận về âm nhạc. Rằng âm nhạc mang cái đẹp đến cho cuộc sống, rằng cái đẹp lay động lòng người, làm cho con người hướng thiện. Thứ triết luận mỏng môi này đầy rẫy trong các sách mỹ học, lý luận nghệ thuật ở Việt Nam. Nó ngớ ngẩn, nhưng nhiều nhà báo bênh vực cho con hát lại tin như thật và dẫn đi dẫn lại như là chân lý vậy.

Sự thật, xưa nay trên thế giới chưa có ai lý luận như vậy. Là bởi các giáo sư tiến sĩ Việt Nam chộp giật rồi viết bậy vào sách của mình làm cho cái con hát kia và đám nhà báo nọ tưởng đó là tri thức thứ thiệt.

Các triết gia Hy Lạp cổ nói nhiều nhất về âm nhạc và cái đẹp. Không ai trong số các nhà thông thái ấy quan niệm âm nhạc hay cái đẹp đơn giản như vậy. Phái Pythagoras xem những bản hòa âm của âm nhạc là toán học, rằng các thanh âm hòa điệu được phát ra từ những dây đàn có các số đo được xác định bằng các tỷ lệ số đơn giản, được coi như là sự thiên khải của tôn giáo. Có nghĩa là Pythagoras xem âm nhạc hay cái đẹp là những mẫu mực tinh thần, và sự mẫu mực ấy thuộc về thần thánh. Phái Plato cũng không xem cái đẹp nằm trong thường nghiệm của tri giác mà thuộc siêu nghiệm khi con người vươn đến tinh thần siêu việt. Ngay cả người được nhắc đến như một ông tổ của phái duy vật là Arisototle cũng không xem cái đẹp như là cái tự nhiên của đời sống. Nghệ thuật là sự mô phỏng (mimesis), nhưng nó luôn đẹp hơn (anh hùng ca, bi kịch) hoặc xấu hơn tự nhiên (hài kịch). 

Trong sự vươn đến trí tuệ siêu việt, thậm chí mô phỏng đẹp hơn hay xấu hơn tự nhiên, không có chuyện nghệ thuật bao giờ cũng lay động lòng người, làm cho con người hướng thiện. Nếu thế thì Plato đã không đòi đuổi các nhà thơ ra khỏi vương quốc cộng hòa lý tưởng của ông, và Aristotle đã không phân biệt sự cao cả, trật tự của nghệ thuật đỉnh cao và sự tầm thường thấp kém của loại nghệ thuật phàm tục.

Trong suốt chiều dài lịch sử từ cổ đại vắt qua ngàn năm trung đại rồi Phục hưng, Khai sáng và cho đến nay, mặc dù nghệ thuật thay đổi với nhiều dạng thức khác nhau, xấu có tốt có chứ không có chuyện nghệ thuật là đẹp, là hướng thiện. Kant phản bác thứ nghệ thuật thực dụng thứ cấp gây hại cho người xem hơn là giáo dưỡng tinh thần. Hegel cũng không tin nghệ thuật là cứu cánh giúp cho con người thoát khỏi vô minh, trừ phi đó là nghệ thuật đạt đến sự hoàn mỹ của tinh thần tuyệt đối như Plato đã nói.

Đáng chú ý là Nietzsche, dù lấy thần Dionysus với sự say sưa làm cảm hứng, nhưng vẫn lấy Apollo là mẫu mực để điều chỉnh cảm hứng và vươn đến tinh thần siêu việt. Ông khinh bỉ thứ nghệ thuật chạy theo thị hiếu tầm thường: trong những nền văn minh suy tàn, nghệ thuật là thứ ma túy ru ngủ con người.

Ngay đối với truyền thống Việt, cha ông ta cũng từng phân làm hai loại nghệ thuật, loại đáng thờ và loại không đáng thờ - loại chỉ dành cho sự tiêu khiển hoa mỹ, lừa dối (Nguyễn Văn Siêu).

Nói nghệ thuật làm lay động lòng người có thể đúng. Bởi không ít thanh thiếu niên mê mẩn thứ nghệ thuật mà các con hát ru ngủ chúng, đến mức la hét, khóc lóc và sẵn sàng bò ra liếm ghế các thần tượng mà chúng gọi là “sao”. Nhưng nói nghệ thuật làm cho con người hướng thiện thì sai bét. Hướng thiện theo cách bỏ học vào vũ trường tiêm chích và hoan lạc, trong lễ hội âm nhạc điện tử vừa rồi, chúng dùng thuốc lắc, nhảy nhót tưng bừng và sốc thuốc đến chết mấy mạng người?

Đó là chưa nói thứ nghệ thuật cổ vũ giết người. Một bản nhạc, một bài thơ sắt máu do mấy nghệ sĩ hiếu chiến làm ra đã từng thúc giục đồng loại giết nhau, tàn sát nhau mà nhầm tưởng anh hùng!

Này mấy ông giáo sư tiến sĩ. Này mấy ông nhà báo tỏ ra hiểu biết nghệ thuật. Hãy đọc và suy nghĩ, đừng chộp giật vài câu của người ta rồi tỏ ra hiểu biết. Mà nếu không đọc hiểu được sách thì hãy chống mắt lên mà xem cái thực tiễn nghệ thuật hiện nay nó đã hủy hoại tính cách dân tộc như thế nào.

Đó là tôi chưa nói, nghệ thuật dẫu là đẹp thuần khiết đi nữa còn tùy người thưởng thức. Kẻ phàm phu mà thưởng thức nghệ thuật khác nào bọn Mã Giám Sinh yêu Thúy Kiều, hậu quả là biến Thúy Kiều thành con đĩ. Không tin hãy hỏi cái bọn “tinh hoa quý tộc” chơi tranh vừa rồi. Chúng mới xem chữ ký của chúng đẹp hơn tranh họa sĩ vẽ là còn may. Chúng cậy tiền mà ỉa bậy vào đó cũng đành chịu!

Chu Mộng Long