CHÚNG TA ĐANG CHỨNG KIẾN NHỮNG NGÀY CUỐI CÙNG CỦA DÒNG MEKONG?

CHÚNG TA ĐANG CHỨNG KIẾN NHỮNG NGÀY CUỐI CÙNG CỦA DÒNG MEKONG? Ông Brian Eyler, Giám đốc Chương trình Đông Nam Á của Tổ chức phi chính phủ S...

CHÚNG TA ĐANG CHỨNG KIẾN NHỮNG NGÀY CUỐI CÙNG CỦA DÒNG MEKONG?

Ông Brian Eyler, Giám đốc Chương trình Đông Nam Á của Tổ chức phi chính phủ Stimson - nơi hoạt động để giải quyết những mối đe dọa lớn cho an ninh và sự thịnh vượng của thế giới - vừa xuất bản cuốn sách "Last Days of the Mighty Mekong" (Những ngày cuối của dòng Mekong Vĩ Đại). Ông đặc biệt quan tâm đến tiểu vùng Mekong và tác động của kinh tế Trung Quốc đối với khu vực nhạy cảm về mặt sinh thái này.

Trong hơn 320 trang sách, Eyler công bố những sự thật không dễ chấp nhận: “Trừ khi chúng ta tôn trọng dòng sông và địa hình xung quanh nó như một hệ thống kết nối chặt chẽ với nhau để cùng hành động bảo tồn hệ sinh thái nước ngọt khổng lồ này ngay từ hôm nay, những ngày cuối cùng của dòng Mekong Vĩ Đại hiện đang xảy ra.”

Từ bên triền núi của nóc nhà thế giới Himalaya ở bình nguyên Tây Tạng và tỉnh Vân Nam (Trung Quốc), những dòng chảy băng tan hình thành ngọn nguồn của con sông Mekong, chảy qua 6 quốc gia ở Đông Á và Đông Nam Á, chia thành chín cửa đổ vào Biển Đông. Đó là sự kỳ diệu của tự nhiên được sắp đặt sẵn từ hàng triệu năm trước. Các tinh thể băng tan trên đỉnh núi hóa thành hàng tỷ giọt nước, di chuyển qua hơn 4.000 km sông ngòi, biến vùng hạ du và ven sông trở thành những miền đất trù phú, cung cấp dinh dưỡng và phù sa cho miền đồng bằng bên dưới, trước khi chảy ra đại dương bao la.

Dòng Mekong là nguồn cung ứng cá nước ngọt nằm trong lục địa lớn nhất thế giới, với tổng sinh khối cá gấp 13 lần tổng số cá ở trong các sông ngòi và hồ chứa ở Bắc Mỹ cộng lại. Riêng Biển Hồ Tonle Sap của Campuchia đã chứa nhiều cá hơn cả lục địa Bắc Mỹ, mặc cho nhiều tập đoàn và dân đánh cá địa phương đã khai thác tận thu từ nhiều năm nay. Năm 2005, ngư dân Thái Lan đã bắt được con cá nước ngọt kỷ lục lớn nhất thế giới - một con cá bông lau khổng lồ có khối lượng 293 kg, với chiều dài thân 2,7 mét. Hệ sinh thái tự nhiên của Mekong cũng rất phong phú. Mười năm sau khi đánh bắt được con cá lớn nhất, người ta khám khá một vườn thú ở Khu vực Kinh tế Tam giác Vàng (Golden Triangle Economic Zone) đang giam giữ lậu 26 con hổ Châu Á còn sống. Hơn 1/4 dân số Campuchia (16 triệu người) đang sống dọc theo dòng chính của con sông Mekong. Hơn 20 triệu người Việt Nam đang sống dựa vào canh tác nông ngư nghiệp trên vùng Đồng bằng trù phú tạo ra từ phù sa kết lắng do các dòng hạ lưu sông Mekong mang đến. Trong hàng chục nghìn năm qua, hàng triệu con người đã xem Mekong như là động mạch chủ bơm sức sống cho các vùng đất đang nuôi sống họ. Thế nhưng, trong 60 năm qua, 6 quốc gia đang được dòng Mekong nuôi dưỡng một cách bao dung và miễn phí không hiểu được điều đó. Họ luôn tìm cách khẳng định chủ quyền của từng khúc sông nằm trên lãnh thổ của mình theo nhiều cách khác nhau.

Đất Trung Quốc chiếm hơn 1/2 chiều dài con sông, nhưng đoạn sông này chỉ chứa ít hơn 20% tổng số nước của Mekong, và họ cũng chỉ chiếm 10% tổng số dân sống phụ thuộc vào lưu vực con sông. Trong khi đó, các chuyên gia về khí hậu dự báo khối lượng nước nơi khu vực này sẽ gia tăng nhanh chóng trong 3 thập kỷ tới do hiện tượng các dải băng hà trên triền núi Himalaya sẽ tan rã vì biến đổi khí hậu, rồi sau đó, nguồn cung ứng nước này sẽ đột ngột giảm nhanh mà không thể phục hồi được nữa. Các bạn nên xem lại status này của chúng tôi để hiểu tình trạng cạn kiệt nguồn nước do băng tan trên các đỉnh núi thượng nguồn là như thế nào:

https://www.facebook.com/savio.nguyendatan/posts/10218559033591053

Trong khi đó, nhu cầu năng lượng của Trung Quốc cũng sẽ tăng 90% trong vòng 20 năm kế tiếp. Để đáp ứng và chuẩn bị trước, Trung Quốc đã xây 10 đập thủy điện lớn trên dòng chính Mekong, và sẽ hoàn thành tiếp 9 đập nữa vào năm 2030. Quốc gia này còn bơm tiền tài trợ cho 9 đập khác cũng đặt trên dòng chính tại Lào, với kế hoạch mua lại lượng điện từ hầu hết các đập này. Chắc chắn rằng, họ đã biết sau 40 năm nữa, lượng nước ở các đập thượng nguồn nằm trên lãnh thổ của họ sẽ hoàn toàn không đủ để khai thác thủy điện được nữa. Thế cho nên, Bắc Kinh mới có tham vọng kết hợp với người Lào để biến quốc gia nhỏ bé này trở thành "viên pin của Đông Nam Á" để cung ứng lượng điện thiếu hụt trong tương lai của chính Trung Quốc. Và khi Vientiane đã phá vỡ lời cam kết bảo vệ hệ sinh thái của dòng sông chung, thì người Thái và Camuchia cũng nhảy vào đòi khai thác thủy điện trên dòng sông này. Chỉ có người dân Campuchia ở vùng Biển Hồ Tonlesap và người dân Nam Bộ ở Việt Nam sẽ bị thiệt hại nghiêm trọng, khi tất cả 160 đập thủy điện dự kiến đặt dọc theo dòng chính và các dòng phụ của Mekong được hoàn thành. 70% lượng phù sa sẽ bị chặn lại từ các đập do người Trung Quốc ở thượng nguồn dựng lên, ảnh hưởng nghiêm trọng đến sản lượng thủy sản và nông nghiệp của các quốc gia thuộc khu vực hạ lưu. Cùng với Biến đổi Khí hậu sẽ làm cho lượng nước cung ứng từ dãy Himalaya giảm nghiêm trọng trong tương lai và mực nước biển dâng ít nhất là 2m do băng ở hai cực tan ra, Đồng Bằng Sông Cửu Long sẽ sụp xuống và bị nhấn chìm trong các con sóng của Biển Đông chỉ trong 50 - 80 năm nữa - nghĩa là một thế hệ con người. Khó có thể hình dung 100 triệu dân Việt Nam trong tương lai sẽ sống sót thế nào, nếu vùng đồng bằng quan trọng này không còn tồn tại và không còn cung cấp 50% lượng thực phẩm nông nghiệp/ngư nghiệp, chiếm hơn 23% GDP của quốc gia này.

Tham vọng khai thác năng lượng để phục vụ cho nền kinh tế tăng trưởng và văn hóa tiêu thụ hàng hóa, dù đến từ nơi nào - Trung Quốc với các đập thủy điện chặn dòng chảy phù sa, hay Mỹ và Châu Âu với các nhà máy nhiệt điện xả thải khí nhà kính gây hiện tượng nóng lên toàn cầu gây băng tan - đều sẽ phá hủy dòng Mekong và nhấn chìm Đồng Bằng Sông Cửu Long của Việt Nam. 

Như Eyler đã chỉ ra và than thở, nguồn cung năng lượng từ thủy điện hoàn toàn tương hợp một cách hoàn hảo (và dư thừa) vào “mô hình phát triển mà Trung Quốc đã học hỏi và tiếp cận từ phương Tây.” Giống như năng lượng hạt nhân, thủy điện cũng từng được các quốc gia công nghiệp xem là phương cách thay thế hữu hiệu cho than đá. Nguồn năng lượng từ các đập thủy điện ở Mỹ và Châu Âu đã góp công không ít giúp phát triển nhiều dự án kinh tế quốc gia trong nhiều năm, rồi sau đó mới bị hủy bỏ vì vấn đề tác động môi trường. Rõ ràng là, với tham vọng của Trung Quốc, dòng Mekong sẽ bị chia cắt để phục vụ cho mục tiêu này, và Ủy Hội Sông Mekong (Mekong River Commission’s - MRC) sẽ rất khó khăn trong việc đưa ra các chính sách phát triển chung hiệu quả để bảo vệ cho dòng Mekong.

Cuối cùng, Eyler nói rằng, "nếu Việt Nam - quốc gia nằm ở cuối dòng Mekong - có thể đấu tranh để đạt được mức cân bằng trong hoạch định kết hợp nguồn năng lượng, để giúp các quốc gia láng giềng (như Lào, Campuchia) phát triển các cơ sở điện gió, điện mặt trời và điện sinh học", thì tình hình có thể thay đổi đôi chút. 

Lời bình của Hành tinh Titanic:

Tuy nhiên, làm thế nào Việt Nam có thể thực hiện được điều đó, khi mà chính quyền đất nước này vẫn còn tiếp tục xây dựng các nhà máy nhiệt điện than đá và ngóng cổ lên chờ đợi nguồn viện trợ của Mỹ và phương Tây về công nghệ năng lượng tái tạo? Còn trong khi đó, sau khi Hiệp định Khí hậu Paris với các điều khoản yêu cầu bồi hoàn và tài trợ công nghệ năng lượng xanh cho các nước nghèo và đang phát triển đã bị Mỹ xé bỏ, thì cũng chẳng còn hy vọng gì cho cả Việt Nam, Lào hay Campuchia sẽ nhận được những điều tương tự từ Mỹ và phương Tây? 

Đường nào thì dòng Mekong cũng sẽ bị tiêu diệt, và Đồng bằng Sông Cửu Long cũng sẽ bị nhấn chìm. Đó là định mệnh của dân tộc Việt Nam. Người Việt Nam nên nhìn cho rõ những ai là thủ phạm, hiểu cho thấu nguyên nhân sâu xa gây ra điều đó, có tầm nhìn để chuẩn bị trong vòng chỉ 1 thế hệ sắp tới, và hành động vì mạng sống và sinh kế của mình ngay lập tức. Chúng ta đừng nên dựa vào lời hứa của người khác cùng các kế hoạch ảo tưởng về thích nghi và phát triển đặc khu kinh tế vùng miền của nhà cầm quyền Việt Nam, nhưng những ai đại diện cho đất nước phải yêu cầu đích danh thủ phạm (Mỹ, Trung Quốc, Châu Âu, Nhật Bản...) bồi hoàn và giúp đỡ di chuyển dân số ra khỏi vùng thảm họa, cũng như bảo đảm xây dựng một sinh kế mới cho toàn dân tộc trong tương lai. Người Việt Nam đang đứng trước thời khắc quyết định sống chết cho các thế hệ tiếp nối của mình. Nếu chúng ta không quyết tâm đứng lên và thay đổi ngay lập tức thể chế chính trị để bảo đảm quyền kiểm soát của người dân và trật tự công bằng xã hội, chuyển đổi tận gốc hệ thống kinh tế quốc dân để đáp ứng lợi ích căn bản của toàn dân (chứ không phải các tập đoàn tư bản lợi ích), thì chúng ta sẽ không còn cơ hội nào khác trong tương lai nữa.

Bao nhiêu người Việt Nam hiểu được điều đó? Những ngày cuối cùng của dòng Mekong cũng chính là ngày tàn của dân tộc Việt Nam, với nghĩa đen của nạn đói, khủng hoảng kinh tế, di cư môi trường trên diện rộng, xáo trộn và đứt gãy cấu trúc dân số, nổi loạn, và giết chóc, chứ không phải nghĩa bóng về mặt thay đổi chính trị, lụn bại văn hóa hay tôn giáo.

Và thật đáng buồn thay, một dòng sông đã bao dung chở che, nuôi dưỡng cho hàng chục triệu người qua bao nhiêu thế hệ, nay lại bị chính con người quay qua bức tử vì lòng tham tăng trưởng kinh tế và thói tiêu dùng hoang phí. Vô ơn thay, giống loài được gọi là Homo Sapiens.

#hanhtinhtitanic

Nguồn tham khảo:

https://thediplomat.com/2019/03/are-we-seeing-the-mekong-rivers-last-days/