KHI CÁC NHÀ HÀN LÂM LÀM GIÁO DỤC

KHI CÁC NHÀ HÀN LÂM LÀM GIÁO DỤC Năm 2019 tôi tham gia đợt tập huấn tại Đà Nẵng về đổi mới giáo dục dành cho các trường chuyên, nằm trong tổ...

KHI CÁC NHÀ HÀN LÂM LÀM GIÁO DỤC

Năm 2019 tôi tham gia đợt tập huấn tại Đà Nẵng về đổi mới giáo dục dành cho các trường chuyên, nằm trong tổng thể của chương  trình đổi mới 2018, tức chương trình “đổi mới căn bản toàn diện” đang diễn ra trong thời điểm hiện tại. Trong đợt tập huấn này, chúng tôi được nghe các giáo sư đại học hướng dẫn đọc hiểu một số tác phẩm trong chương trình. Ở đó tôi thấy ra một số những bất hợp lý lớn, đến giờ còn gây hoang mang cho chính tôi về tương lai của đợt “cải cách” này. Xin nêu một ví dụ.

Thầy TRần Văn Toàn, PGS-TS, hiện là phó trưởng khoa Ngữ văn của đại học sư phạm Hà Nội hướng dẫn các giáo viên chuyên văn cách đọc hiểu tác phẩm “Muối của rừng” của nhà văn Nguyễn Huy THiệp dưới góc nhìn của phê bình Sinh thái. Mở Đầu, thầy Toàn nhấn mạnh “không cần trang bị kiến thức lý luận, không cần nói gì đến phê bình Sinh thái mà chỉ cần yêu cầu học sinh tìm ra các “từ khóa”, các từ “quan trọng” trong văn bản “Muối của rừng” để từ đó đi đến khái quát về ý nghĩa của tác phẩm này và hình thành quan niệm trong học sinh về phê bình sinh thái.

Tôi quá bất ngờ và đứng dậy cầm mic xin được thắc mắc. Tôi hỏi “Nhưng làm sao để xác định được đâu là “từ khóa”, từ “quan trọng” trong văn bản ấy? Lấy tiêu chí gì để tìm ra chúng? Rõ ràng rằng thầy tìm thấy các từ của thầy, là từ quan niệm có sẵn của thầy về phê bình sinh thái; nhưng tôi với tư cách là một người hiểu và thích về Phân tâm học tôi sẽ tìm ra một hệ thống từ hoàn toàn khác như các “cổ mẫu”: “rừng”, “khỉ” “con người trần truồng” v.v..; một người khác dưới góc nhìn của Thi pháp học lại tìm thấy một kết quả hoàn toàn khác tôi và thầy; cũng như thế, dưới góc nhìn Văn hóa học, Ngữ học, Hiện sinh, Tiếp nhận v.v.. sẽ cho ra các kết quả khác nhau. Vậy nếu ngay từ ban đầu đã không trang bị tri thức nền về phê bình Sinh thái cho học sinh thì làm sao thầy có thể hướng dẫn các em đi đến một kết quả mong muốn từ tác phẩm này? Và hệ quả là gì? Là thầy sẽ phủ nhận các kết quả mà những em học sinh khác nhau tìm ra, và từ đó áp đặt những “từ khóa” của thầy vào. Đấy chẳng phải là đọc hiểu mà là cưỡng bách ư? Trong khi học sinh phổ thông gần như chưa được trang bị tri thức về bất kỳ một trường phái phê bình nào; như vậy khi thầy yêu cầu học sinh tìm “từ khóa”, chúng hoàn toàn có thể dựa trên các trải nghiệm và kinh nghiệm cá nhân để nói. Lúc đó thầy xử lý thế nào? Thầy có định phủ nhận nó không?

Vấn đề tôi đặt ra, thầy Trần Văn Toàn không giải quyết được. Thầy ấy chỉ nói “Rất đáng suy nghĩ”. Sau đó, cho đến hết buổi “báo cáo” thầy đã vẫn tiến hành y như trong tài liệu mà thầy đã chuẩn bị từ trước. Rõ rang, nó là dạy học áp đặt, không phải tự do và sáng tạo. Đấy là chưa nói tới tính phi lý về mặt tư duy và một “quy trình ngược” khi kết luận đã có trước quá trình. Cái kết luận ấy nằm sẵn trong đầu ông thầy và ông ta sẽ gạt ra tất cả những gì không phù hợp với quan niệm có trước của mình để “mớm cung” cho người học, hòng dẫn chúng tới cái mà ông ấy đang có sẵn. Nó giống như “án bỏ túi” đang rất phổ biến hiện nay vậy.

Từ cái câu chuyện trên, trong một buổi khác tôi có trao đổi trước cả “lớp học” ấy gồm các vị giáo sư và các nhà giáo dục học cũng như quản lý cấp cao ở đó rằng: Đầu tiên, phải trang bị công cụ cho học sinh. Anh không thể kêu người khác đi cuốc đất mà lại không trao cho họ cái cuốc được (hoặc chí ít là phải hướng dẫn họ cách kiếm lấy một cái cuốc). Khi mà những người biên soạn chương trình đang phủ nhận triết học, lý luận và phê bình v.v.. như là những công cụ của tư duy và là phương pháp giải quyết (đọc hiểu) các văn bản thì chính là đang trực tiếp chặt tay chặt chân người học. Tôi không những nhìn thấy điều này ở Chương trình 2018, nhìn thấy ở đây trong đợt tập huấn này, mà còn cả trên facebook của thầy Đỗ Ngọc thống khi thầy ấy cũng nói cùng một quan niệm như thế.

Tôi nói, trải nghiệm dạy học và tìm hiểu về nền giáo dục thế giới cho tôi thấy rằng, học sinh thời VNCH và học sinh thế giới được học triết học và các lý thuyết rất chuyên sâu. Việc “coi thường” người học như Chương trình 2018 này đang làm là vừa không hợp lý vừa không hữu ích; nó có thể lặp lại những sai lầm của những chương trình cũ nếu chúng ta còn giữ cái quan niệm này. Một vị nữ tiến sĩ, là người chủ trì đợt tập huấn này đã gạt lời tôi khi tôi đang nói.

Tôi thật sự hoang mang sau đợt “tập huấn chuyên” 2019 tại Đà Nẵng. Không biết những đổi mới này sẽ đi tới đâu, và nó sẽ giải quyết những mâu thuẫn hiện tại ra sao để thành công; nhưng ít nhất, trong thời gian gian diễn ra tập huấn, những người chủ trương và biên soạn đã không thật sự muốn nghe những ý kiến không thuận tai.

Các nhà khoa học “hàn lâm”, đôi khi vì quá đắm chìm trong cái lý thuyết tâm đắc của mình mà có thể quên mất những điều sơ đẳng trong quy luật tâm lý và tư duy logic chăng? Điều ấy thật đáng lo lắng…

Giáo dục là hình thành cho người học phương pháp tư duy bằng cách trang bị cho họ những công cụ đắc lực và một tri thức nền căn bản. Giáo dục là dạy thật ít nhưng học thật nhiều. Giáo dục là giúp con người tìm thấy chính mình và sống được với chính mình chứ không phải tìm thấy ông thầy và sống bằng cái đầu của ông thầy.

Hình: Ý kiến của tôi được ghi lại tóm tắt bởi những Báo cáo viên và post lên mail chung của đợt tập huấn ấy.

Thái Hạo