SỰ TRỖI DẬY CỦA TRUNG QUỐC VÀ CUỘC CHIẾN KINH TẾ MỸ - TRUNG: AI SẼ ĐỊNH HÌNH TƯƠNG LAI?

SỰ TRỖI DẬY CỦA TRUNG QUỐC VÀ CUỘC CHIẾN KINH TẾ MỸ - TRUNG: AI SẼ ĐỊNH HÌNH TƯƠNG LAI? Trong vài thập kỷ qua, Trung Quốc đã vươn mình từ mộ...

SỰ TRỖI DẬY CỦA TRUNG QUỐC VÀ CUỘC CHIẾN KINH TẾ MỸ - TRUNG: AI SẼ ĐỊNH HÌNH TƯƠNG LAI?

Trong vài thập kỷ qua, Trung Quốc đã vươn mình từ một nền kinh tế đang phát triển thành một siêu cường kinh tế toàn cầu, thách thức trực tiếp vị thế thống trị của Hoa Kỳ. Tính đến tháng 3 năm 2025, cuộc cạnh tranh kinh tế Mỹ - Trung không chỉ là một cuộc đua về số liệu GDP, mà còn là cuộc chiến giành quyền kiểm soát các lĩnh vực công nghệ, thương mại và ảnh hưởng địa chính trị. Sự trỗi dậy của Trung Quốc mang đến cả cơ hội lẫn thách thức, nhưng cũng đặt ra câu hỏi lớn: Liệu Bắc Kinh có thể vượt qua Washington để định hình trật tự kinh tế thế giới mới?

1. Sự trỗi dậy kinh tế của Trung Quốc: Sức mạnh không thể phủ nhận

Trung Quốc đã đạt được những bước tiến đáng kinh ngạc. Từ một quốc gia phụ thuộc vào lao động giá rẻ, nước này giờ đây là trung tâm sản xuất toàn cầu và sở hữu nền kinh tế lớn thứ hai thế giới (GDP danh nghĩa khoảng 19 nghìn tỷ USD vào năm 2024, theo Quỹ Tiền tệ Quốc tế). Dự án “Vành đai và Con đường” (BRI) đã giúp Trung Quốc mở rộng ảnh hưởng kinh tế tới hơn 140 quốc gia, từ châu Á đến châu Phi và châu Âu, thông qua các khoản đầu tư cơ sở hạ tầng trị giá hàng nghìn tỷ USD. Đồng thời, các công ty công nghệ như Huawei, BYD và TikTok đã đưa Trung Quốc lên vị trí dẫn đầu trong các lĩnh vực 5G, xe điện và trí tuệ nhân tạo (AI).

Sự trỗi dậy này không chỉ dựa trên quy mô mà còn nhờ chiến lược dài hạn của Đảng Cộng sản Trung Quốc (ĐCSTQ). Chính sách “Made in China 2025” nhằm biến nước này thành trung tâm sản xuất công nghệ cao, giảm phụ thuộc vào phương Tây, trong khi đồng nhân dân tệ đang được thúc đẩy để cạnh tranh với đồng đô la Mỹ trong thương mại quốc tế. Đây là minh chứng cho tham vọng của Bắc Kinh: không chỉ bắt kịp mà còn vượt qua Hoa Kỳ.

2. Phản ứng của Mỹ: Chiến lược kiềm chế

Hoa Kỳ, với tư cách là siêu cường kinh tế số một thế giới (GDP khoảng 27 nghìn tỷ USD vào năm 2024), không đứng yên trước sự thách thức này. Dưới các chính quyền gần đây, từ Trump đến Biden, Mỹ đã triển khai chiến lược kiềm chế Trung Quốc thông qua các biện pháp như thuế quan, lệnh cấm công nghệ và củng cố liên minh kinh tế. Cuộc chiến thương mại bắt đầu từ năm 2018 với thuế áp lên hàng trăm tỷ USD hàng hóa Trung Quốc vẫn chưa có dấu hiệu hạ nhiệt. Đỉnh điểm là lệnh cấm xuất khẩu chip bán dẫn tiên tiến của Mỹ sang Trung Quốc vào năm 2022-2023, nhằm ngăn Bắc Kinh tiếp cận công nghệ lõi cho AI và quân sự.

Ngoài ra, Mỹ đang thúc đẩy các hiệp định thương mại mới như IPEF (Khuôn khổ Kinh tế Ấn Độ - Thái Bình Dương) để giảm sự phụ thuộc của các đồng minh vào chuỗi cung ứng Trung Quốc. Việc tăng cường liên minh với Nhật Bản, Hàn Quốc và Đài Loan – những “con át chủ bài” trong ngành bán dẫn – cũng là cách Mỹ củng cố vị thế kinh tế trước đối thủ.

3. Điểm nóng cạnh tranh: Công nghệ và chuỗi cung ứng

Công nghệ là chiến trường chính của cuộc đối đầu này. Trung Quốc đang đầu tư mạnh vào AI, lượng tử và năng lượng tái tạo, với mục tiêu dẫn đầu thế giới vào năm 2030. Trong khi đó, Mỹ vẫn giữ lợi thế nhờ các gã khổng lồ như Nvidia, Intel và Google. Tuy nhiên, sự phụ thuộc của Mỹ vào chuỗi cung ứng Trung Quốc (đặc biệt là đất hiếm và linh kiện điện tử) là một điểm yếu chưa được giải quyết triệt để. Ngược lại, Trung Quốc lại chịu thiệt hại khi bị cắt nguồn chip tiên tiến, làm chậm tham vọng công nghệ của họ.

Chuỗi cung ứng toàn cầu cũng bị ảnh hưởng nghiêm trọng. Các công ty đa quốc gia như Apple hay Tesla đang dần chuyển nhà máy khỏi Trung Quốc sang Việt Nam, Ấn Độ để tránh rủi ro từ căng thẳng Mỹ - Trung. Điều này vừa là cơ hội để Trung Quốc tự cường, vừa là thách thức khi mất đi một phần sức hút kinh tế.

4. Những rủi ro tiềm ẩn cho cả hai

Trung Quốc, dù mạnh mẽ, vẫn đối mặt với nhiều vấn đề nội tại: dân số già hóa, nợ công tăng cao (ước tính 300% GDP), và sự phụ thuộc vào xuất khẩu. Nếu Mỹ và phương Tây tiếp tục “thoát ly” kinh tế (decoupling), nền kinh tế Trung Quốc có thể chịu cú sốc lớn. Trong khi đó, Mỹ cũng không miễn nhiễm với rủi ro: lạm phát gia tăng từ thuế quan, sự phụ thuộc vào hàng hóa giá rẻ từ Trung Quốc, và nguy cơ mất lòng tin từ các đồng minh nếu chính sách “America First” đi quá xa.

5. Ai sẽ thắng?

Cuộc cạnh tranh này không chỉ là vấn đề kinh tế mà còn là cuộc chiến ý thức hệ: mô hình tập trung của Trung Quốc đối đầu với chủ nghĩa tự do của Mỹ. Hiện tại, Mỹ vẫn giữ lợi thế nhờ đồng đô la thống trị tài chính toàn cầu và hệ thống liên minh mạnh mẽ. Tuy nhiên, sự kiên trì và quy mô của Trung Quốc là điều không thể xem thường. Kết quả cuối cùng có thể không phải là “một người thắng, một người thua”, mà là sự phân cực kinh tế toàn cầu thành hai khối đối lập.

Sự trỗi dậy của Trung Quốc là một thực tế không thể đảo ngược, nhưng cuộc cạnh tranh kinh tế với Mỹ sẽ còn kéo dài và định hình thế kỷ 21. Trong ngắn hạn, Mỹ có thể duy trì vị thế dẫn đầu nhờ công nghệ và liên minh. Nhưng về dài hạn, nếu Trung Quốc giải quyết được các vấn đề nội tại và mở rộng ảnh hưởng qua BRI, cán cân có thể nghiêng về phía Bắc Kinh. Điều chắc chắn là cả hai siêu cường này đang buộc thế giới phải chọn phe – một lựa chọn không hề dễ dàng.

Lê Sỹ Hùng